GIỚI THIỆU

Cụm di tích đình đền chùa Đông Ngàn thuộc thôn Đông Ngàn, xã Đông Anh, ngoài ra di tích còn có tên Long Tửu là gọi theo tên nôm của làng. Xưa kia, vì có nghề nấu rượu ngon nổi tiếng được tiến vua và đem bán khắp kinh thành nên làng có tên là Long Tửu. Làng Đông Ngàn hay làng Long Tửu gắn với truyền thuyết Thánh Gióng đánh giặc Ân với những tướng lĩnh tài ba xuất chúng.
Chùa Đông Ngàn có tên chữ Hoàng Kim tự và còn gọi theo tên nôm của làng là chùa Long Tửu.
Căn cứ vào nội dung bài minh khắc trên quả chuông hiện còn lưu giữ tại chùa có tên “Hoàng Kim tự chung” (chuông chùa Hoàng Kim) được đúc vào ngày 10 tháng 12 năm Ất Tỵ niên hiệu Thiệu Trị thứ 5 (1845), có thể đoán định chùa Đông Ngàn được dựng vào trước năm Thiệu Trị thứ 5 (1845). Đến nay chùa đã trải qua nhiều lần trùng tu, sửa chữa. Năm 1982 sửa chữa nhà Mẫu, năm 1995 sửa lại chùa chính, năm 2005 dựng lại nhà Tổ. Bố cục của chùa hiện nay gồm: Tam quan, chùa chính, nhà Mẫu, nhà Tổ và nhà khách.
Tam quan với kiến trúc 3 cổng mở 3 cửa vào cõi Phật. Cổng giữa lớn và hai cổng nhỏ hai bên, cả 3 cổng đều được làm chồng diêm 2 tầng mái cuốn đao 4 góc, mở ra 3 cửa cuốn vòm, trang trí hệ tứ linh, tứ quý, thân trụ đắp câu đối. Nối với trụ cổng là tường bao được trang trí theo kiểu nhà Phật. Tam quan nội được làm vào những năm cuối thế kỷ XX khá lớn có cấu trúc theo kiểu gác chuông hai tầng. Tầng trên cùng có hai lớp mái lợp kiểu ngói ống bằng vôi vữa với các góc đao hơi cong, phía trước và phía sau trổ các cửa hình chữ nhật. Tầng thứ hai mở 4 cửa tròn nhìn ra 4 phía, xung quanh xây trụ và có tường bao dạng lan can. Bên trong có treo 1 chuông đồng đúc năm Ất Tỵ niên hiệu Thiệu Trị thứ 5 (1845). Tầng một mặt trước và mặt sau mở ba cửa vòm, cửa chính lớn ở giữa, hai cửa nhỏ hai bên. Phía trên cửa chính có ghi 3 chữ Hán lớn “Đạo độc tôn” (Đạo được coi trọng nhất). Phía trên hai cửa nhỏ cũng ghi hai chữ Hán “Tế túc” (Kính cẩn cung tế) và “Tôn nghiêm” (Coi trọng nghiêm trang).
Hiện nay, chùa còn lưu giữ 32 pho tượng mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XIX - XX; 4 bức hoành phi, 3 câu đối, 1 chuông đồng niên hiệu Thiệu Trị thứ 5 (1845), 1 chuông đồng đúc năm 2003 treo ở tiền đường, một số đồ thờ tự bằng đồng gồm lư hương, mâm bồng, cây đèn, chân nến... cùng một số di vật thờ tự bằng gốm sứ vẽ lam...
Chùa chính có mặt bằng chữ “đinh” gồm tiền đường và thượng điện. Tiền đường 7 gian 2 dĩ làm lối đầu hồi bít đốc tay ngai có trụ biểu, chính gian giữa bờ nóc đắp bức đại tự ghi tên chùa “Hoàng Kim thiền tự”. Hai đầu bờ nóc trang trí đầu kìm tháp Phật, bờ dải có lân chầu, trụ biểu trái giành, ô lồng đèn tứ linh, thân trụ đắp câu đối. Phía trước hiên rộng, lắp toàn bộ cửa bức bàn bưng ván kín, chạm nổi tứ quý. Trang trí trên kiến trúc chủ yếu là văn mây, lá lật, hoa cúc, hoa sen cách điệu, soi gờ, kẻ chỉ. Phía bên phải đặt tượng Đức Ông và bên trái đặt tượng Thánh Tăng, hai vị hộ pháp cùng bát bộ Kim cương. 
Thượng điện gồm 3 gian 1 dĩ chạy dọc nối với gian giữa tiền đường tạo mặt bằng chữ “đinh”, xây kiểu đầu hồi bít đốc tay ngai, trang trí đơn giản. Bên trong xây bệ giật cấp để bài trí tượng thờ. Các lớp tượng được sắp xếp theo thứ tự: bộ Tam Thế; bộ A Di Đà ở giữa, hai bên là tượng Quan Âm Thế Chí; tượng Thích ca Niệm Hoa; tượng Quan Âm Nam Hải; tòa Cửu Long với tượng Thích Ca sơ sinh. Sát tường hậu của thượng điện đặt tượng Quan Âm Thị Kính và tượng Địa Tạng. Hai bên hành lang sát tường hồi đặt bộ Thập Điện Diêm Vương, thổ địa...
Phía sau, bên phải chùa chính là dãy hành lang rộng bài trí bộ tượng Thập bát La Hán, tượng được làm đẹp với mỗi pho một dáng vẻ. Nhà Mẫu nằm bên trái chùa chính. Nhà Mẫu chùa Đông Ngàn là một lớp nhà ba gian hai chái, mái lợp ngói mũi hài. Trang trí các hoa lá trên kiến trúc được tập trung ở đầu các xà và đầu kẻ. 
Nhà Tổ nằm phía sau chùa chính gồm 7 gian, tường hồi bít đốc, mới được làm vào năm 2005 để làm nơi thờ Tổ và để tiếp khách. Nhà Tổ có kết cấu kiến trúc tương tự như chùa chính, gian giữa trên bệ cao có đặt tượng tổ Bồ Đề Đạt ma, hai gian bên cạnh đặt ngai thờ trên bệ cao. Ngoài ra chùa Đông Ngàn còn có vườn tháp nằm ở phía bên phải nơi đặt các ngôi mộ của các vị sư trụ trì chùa trước đây.
Di tích chùa Đông Ngàn (Hoàng Kim tự) được xếp hạng di tích Lịch sử nghệ thuật cấp Thành phố tại Quyết định số 2407/QĐ-UBND ngày 4/12/2008.