GIỚI THIỆU

Di tích đình Thư Cưu thuộc thôn Thư Cưu, xã Đông Anh. Thư Cưu xưa là một trong những làng cổ bao quanh tòa thành Cổ Loa, kinh đô đầu tiên của nước Việt thời cổ đại. Theo tài liệu chữ Hán còn lưu giữ ở khu di tích Cổ Loa như sắc phong, bia đá cùng truyền thuyết ở địa phương cho biết: Thư Cưu là một trong Bát xã được các triều đại phong kiến giao cho việc phụng thờ Vua An Dương Vương làm Thành hoàng làng cùng 7 xã khác là: Cổ Loa, Mạch Tràng, Cầu Cả, Sằn Giã, Văn Thượng, Ngoại Sát (Sép) và Đài Bi (tục gọi là Bát xã Cổ Loa hay Bát xã Loa Thành).
Vua An Dương Vương là một nhân vật lịch sử lớn, gắn liền với những chiến thắng chống Tần, chống Triệu bảo vệ non sông, xây dựng một quốc gia độc lập và vững mạnh từ những năm trước Công nguyên. Công tích và sự nghiệp của vua An Dương Vương từ lâu đã được sử sách và truyền tích dân gian ca tụng mà nổi bật nhất phải nói đến việc hợp nhất dân tộc, định hình quốc gia, mở mang phát triển kinh tế tiến xuống đồng bằng, bảo vệ chủ quyền đất nước và xây dựng Loa Thành.
Căn cứ vào hệ thống di vật hiện còn lưu giữ ở di tích mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XIX; đặc biệt tấm bia đá tại đình dựng năm 1719 niên hiệu Vĩnh Thịnh thứ 15, từ đó có thể đoán định di tích đình Thư Cưu được khởi dựng khoảng niên đại thời Hậu Lê. Những dấu tích vật thể và tư liệu di văn hiện còn cho biết từ thời kỳ đầu khởi dựng, đình Thư Cưu đã có quy mô bề thế và nhiều hạng mục công trình. Đến năm 2008 di tích đình Thư Cưu được trùng tu xây dựng, năm 2023 - 2024 ngôi đình được tiến hành trùng tu với các hạng mục đình chính, tảo mạc, nghi môn và các công trình phụ trợ.
Đình Thư Cưu hiện tọa ngự trên một khu đất cao ở rìa làng, chưa có hệ thống tường bao riêng biệt với kiến trúc dân dụng ở xung quanh. Đất của đình không rộng, sát đường trục lớn ở giữa thôn. Xưa kia đình quay hướng Nam, có 5 gian đại đình và 2 gian hậu cung. Ban đầu đình ở vị trí hiện nay, sau đó chuyển về cổng làng, rồi lại chuyển về vị trí cũ. Hiện ngôi đình nằm giữa vòng thành Ngoại hướng Nam nhìn vào thành Trung. Khu vực Vườn Thuyền - Ao Mắm xưa.
Ngôi đình sau tu bổ có nghi môn làm theo lối tứ trụ mở 3 cửa vào không gian thiêng, sân rộng có hai dãy tảo mạc 5 gian hai bên và đại đình, hậu cung vẫn giữ nguyên kiến trúc như hiện nay. Phía bên trái đình đã xây dựng một tượng đài tướng quân Cao Lỗ oai nghiêm, ghi nhớ công lao to lớn của ông trong việc sáng chế nỏ thần của tiền nhân ngày trước.
Cổ Loa là một vùng đất cổ có bề dày lịch sử hàng ngàn năm. Nơi đây tôn thờ nhiều nhân vật huyền thoại, là anh hùng lịch sử, hoặc danh nhân văn hóa làm thần Thành hoàng. Do vậy, tại địa phương này, hầu như làng nào cũng có lễ hội. Tại Cổ Loa, lễ hội mùng 6 tháng giêng là một lễ hội lớn, thu hút đông đảo nhân dân địa phương cùng du khách thập phương tham dự. Thư Cưu là một thành viên tham gia các hoạt động tế lễ cùng các thôn làng Bát xã. Sau ngày hội chung, các thôn của Bát xã tiếp tục mở cửa đình tổ chức tế lễ và lễ hội riêng của từng thôn, riêng đình Thư Cưu lễ hội tổ chức vào ngày 16 tháng giêng âm lịch. Thông thường, vào ngày lễ hội, làng Thư Cưu tổ chức tế lễ Thành hoàng trang trọng cùng một số hoạt động vui xuân như: tổ tôm, cờ người, hát tuồng, chèo cổ giao lưu văn nghệ, vật dân tộc, bắn nỏ, đập niêu, chọi gà...
Đại đình và hậu cung của đình Thư Cưu đều được làm lối tường hồi bít đốc, mái lợp ngói mũi hài, bờ nóc đắp đôi rồng chầu mặt nguyệt, bờ dải hai bên đắp đôi lân chầu, đầu đao là hoa văn lá hỏa cách điệu tạo sự nhẹ nhàng, thanh thoát. Hai bên gian giữa có đôi rồng đá, hai bên ngoài là đôi rồng hóa vân mây, cùng đôi ngựa đá chầu. Đây đều là những sản phẩm công đức của nhân dân trong thời gian gần đây.
Đình Thư Cưu còn lưu giữ nhiều di vật có giá trị như Thần phả, sắc phong sao lại của Viện Nghiên cứu Hán Nôm, long ngai bài vị Thánh, 2 bộ kiệu, ngựa thờ, bát bửu, chấp kích... để dùng trong việc tham gia lễ hội cổ Loa. Đặc biệt tấm bia đá “Hậu thần bi ký” lập ngày tốt tháng 1 (trọng đông) năm Kỷ Hợi, niên hiệu Vĩnh Thịnh thứ 15 (1719) thời Lê, ghi nhận: “Thư Cưu đã là một xã có các dòng họ Nguyễn, Lê, Đinh, trong đó có người là ông Nguyễn Văn Quý và bà Trịnh Thị Nho người làng đã hiến một mẫu ruộng, cúng tiền để dân dựng đình”. Những di vật đồ thờ tế tự khác được dân làng cung tiến trong những năm gần đây.
Đình Thư Cưu đã được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp Thành phố tại Quyết định số 2458/QĐ-UBND ngày 1/6/2011.