GIỚI THIỆU

Chùa Cầu Cả thuộc thôn Cầu Cả, xã Đông Anh. Cầu Cả là một trong những ngôi làng cổ bao quanh tòa thành Cổ Loa - kinh đô của nước Âu Lạc thời cổ đại. Cầu Cả là vùng định cư có vị thế khá đặc biệt, có cốt đất thấp hơn so với các thôn khác của Cổ Loa, với một khu vực có đầm ngòi, lạch nước rộng lớn, đó là dấu tích của dòng sông Hoàng Giang hay Ngũ Huyện Khê (sông Thiếp) thời cổ.
Chùa Cầu Cả có tên chữ là “Uy Như tự”, thuộc thôn Cầu Cả, xã Cổ Loa. Tên thôn còn được gọi là thôn Cầu hay làng Cầu nên nhân dân hay gọi là chùa Cầu.
Chùa được xây dựng vào thế kỷ XIX, trùng tu vào thế kỷ XX. Chùa trước đây nằm trong khu đất chung với đình. Đến đời vua Khải Định thứ 6 (1921), chùa chuyển về vị trí hiện nay. Trên xà nóc của chùa có ghi dòng niên đại: Khải Định lục niên, tuế thứ Tân Dậu... thụ trụ thượng lương (Năm Tân Dậu niên hiệu Khải Định thứ 6 (1921) dựng chùa).
Sau năm 1954, chùa được tu bổ, sửa chữa kiến trúc chùa chính, nhà tổ, điện mẫu, tượng tổ vốn đã bị xuống cấp qua thời gian. Giai đoạn năm 2018 -2020 chùa được trùng tu lại toàn bộ các hạng mục tam quan, tam bảo, nhà Tổ, nhà Mẫu, nhà khách, sân vườn...
Tam quan chùa xây kiểu cuốn vòm chồng diêm 2 tầng mái, làm bằng chất liệu đá, mái chạm ngói ống, trên đỉnh nóc chạm mặt trời bốc lửa ở cả 3 cửa, cửa chính và 2 cửa phụ mở lối đi vào cửa Phật. Nối với cửa nhỏ bằng tường thấp là hai trụ lớn. Kế bên là tường rào, các trụ nhỏ nối với nhau. Trên các trụ cổng, tường trang trí đề tài tứ quý, phượng vũ, hoa quả, rồng mây, văn triện lá giắt.
Trong những ngày đầu xuân, hội làng Cầu Cả được tổ chức ở tại đình và chùa. Ngoài ra chùa vẫn duy trì lễ giỗ Tổ vào ngày 25 tháng 10 (âm lịch) hàng năm, vào các kỳ sóc vọng, đông đảo nhân dân địa phương đến dâng lễ.
Chùa còn ghi dấu nhiều hoạt động của du kích và bộ đội địa phương trong kháng chiến chống thực dân Pháp. Nhiều đồng chí lãnh đạo, cán bộ huyện cũng đã được nhà chùa và nhân dân nuôi giấu, hoạt động cách mạng tại đây. Việc duy trì đội du kích hoạt động tại chùa Cầu Cả đã góp phần bảo vệ phong trào cách mạng và hoạt động đánh địch trong cuộc kháng chiến chín năm trường kỳ chống Pháp của nhân dân địa phương.
Chùa chính làm hướng Tây, có bố cục mặt bằng kiểu chữ “đinh” với 5 gian. Nhà tiền đường ở phía trước, thượng điện có 2 gian 1 dĩ nối liền phía sau. Nhà tiền đường làm kiểu đầu hồi bít tay ngai có trụ biểu. Chính giữa nóc nhà tiền đường đắp nổi cụm hoa sen đỡ bánh xe luân hồi nhà Phật, hai đầu hồi làm đầu kìm hình Lạc Long thủy quái. Trang trí trên kiến trúc chủ yếu là hoa văn lá lật, văn mây, soi gờ...
Thượng điện gồm nếp nhà 3 gian 1 chái xây tường gạch hai bên. Thiết kế các vì làm lối giá chiêng, hạ kẻ gối tường 2 bên. Trang trí đơn giản như soi gờ, lá lật, vân mây...
Thượng điện xây bệ gạch giật cấp để bài trí tượng thờ. Gồm có các lớp tượng Tam thế thường trụ diệu pháp thân; tượng A Di Đà và Quan Âm, Thế Chí; tượng Thích Ca - A Nan - Ca Diếp; tòa Cửu Long - Thích Ca sơ sinh. Gian nhỏ bên trái thượng điện là Quan Âm Nam Hải, bên phải là Quan Âm tống tử. Tiền đường có tượng Hộ Pháp Khuyến thiện - Trừng ác; ban Đức Ông bên phải và ban Thánh Tăng bên trái.
Trên toàn bộ kiến trúc được trang trí bởi các bộ võng thiều châu lung linh sắc màu với các đề tài tứ linh như rồng chầu, phượng vũ, rùa đội hoa sen; đề tài tứ quý chủ yếu là hoa cúc mãn khai tượng trưng mặt trời, hoa sen cách điệu, trúc lão hóa long, vân mây, chấm sóng..
Nhà Mẫu và nhà Tổ của chùa mới làm lại ở bên trái được xây 7 gian, làm lối đầu hồi bít đốc tay ngai. Các bộ vì bằng gỗ trang trí hoa văn lá lật, rồng hóa, tứ quý... Bên trong xây bệ bài trí tượng thờ Mẫu, thờ Tổ, ban Sơn Trang, ban đức Thánh Trần...
Chùa Cầu Cả còn lưu giữ được một số di vật quý như một số pho tượng được tạo tác vào thế kỷ XIX, hai tấm bia hậu có cùng niên đại Khải Định thứ 6 (1921); chuông đồng đúc năm Bảo Đại thứ 4 (1929) cùng một số đồ thờ khác.
Di tích chùa Cầu Cả (Uy Như tự) đã được UBND thành phố Hà Nội xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp Thành phố tại Quyết định số 1651/QĐ-UB/2003 ngày 25/3/2003.